Op zondag 30 juni 2019 trekt de jaarlijkse Maria Ommegang voor de vijfenzeventigste keer door Bergen op Zoom. De ommegang is een ‘dankstoet’ ter ere van Maria en wordt jaarlijks gehouden uit dankbaarheid, omdat de stad groot oorlogsleed bespaard is gebleven. De stoet is qua vorm en samenstelling gebaseerd op een ommegang zoals die in de middeleeuwen door de straten van Bergen op Zoom trok. Historische groepen, Bijbelse taferelen, praalwagens en zang- en dansgroepen wisselen elkaar af.
Ontstaan van de ommegang
Voor het radioprogramma Eigenwijs van omroep Zuidwest FM interviewde Hans de Jong vicaris Paul Verbeek. In de uitzending van 4 juni belicht Verbeek een aantal facetten van de ommegang, waaronder de geschiedenis van jaarlijkse dankstoet. Vicaris Verbeek: “Op 15 augustus 1942 beloofde kapelaan Ooijens van de parochie van de Heilige Maagd in Bergen op Zoom, dat, indien de stad voor oorlogsverwoestingen gespaard bleef, er jaarlijks een ommegang ter ere van Maria door de stad zou trekken. Drie jaar later, op de dag dat ook Japan zich officieel overgaf, was de eerste ommegang een feit.”
Uitdossen
Volgens de vicaris zijn er in de volkscultuur van Bergen op Zoom parallellen met carnaval op te merken: “Hartje winter op carnavalsmaandag behangen de Bergenaren zich met vitrages. Vroeger waren vitrages en gordijnen voor iedereen voor handen om zich mee uit te dossen. Tijdens de ommegang in de zomer komen de overgordijnen tevoorschijn. De fluwelen overgordijnen van de zus van de kapelaan zijn gebruikt voor de eerste mantel van het Mariabeeld.”
Identiteit van de parochie
“Het is een vorm van catechese waarin we het geloof voorstellen. Het is een volkse vroomheid die dicht bij de mensen staat,” licht vicaris Verbeek toe. “Het unieke is dat alle leeftijdscategorieën meelopen, van baby´s tot ouderen. We zijn trots dat we dit kunnen faciliteren. De Maria Ommegang vormt een belangrijk onderdeel van de identiteit van de parochie.”
Voorprogramma
Sinds 2014 kent de Maria Ommegang een voorprogramma. Zo is de Gertrudiskerk op de vrijdagavond voorafgaand aan de Maria Ommegang van 18.00 tot 21.00 uur geopend. Verbeek: “We beginnen dan met een viering. Daarna bestaat de mogelijkheid om tot 21.00 uur een kaarsje bij Maria op te steken.” Op zaterdag komt de nuntius, mgr. Cavalli naar de Gertrusdiskerk. Hij zal met ons om 19:00 uur de Mariavespers bidden. Op zondagochtend is in de Gertrudiskerk om 10.00 uur een feestelijke eucharistieviering. Professioneel geleid koor Hortus Musicus Religious ondersteunt deze viering. Om 15.00 uur start de Ommegang in het Markiezenhof. Om 17.00 uur is er een afsluitende viering in de Gertrudiskerk.
Opbouw van de Ommegang
Ongeveer duizend Bergenaren lopen met de Maria Ommegang mee en vele duizenden volgen de stoet op straat of via verschillende media. Vicaris Paul Verbeek schetst kort de opbouw van de processie: “De stoet opent met de geschiedenis van de stad. In dit onderdeel trekt ook de heilige Gertrudis van Nijvel mee, de patrones van Bergen op Zoom. Vervolgens komen de Oudtestamentische taferelen die verwijzen naar Maria en de zeven vreugdes van Maria. Na deze stoet komt de eigenlijke bidtocht voorafgegaan door het reliekkruis. In dit kruis bevindt zich een overblijfsel van het Heilig Kruis. Achter het reliekkruis volgen de zogenaamde gastmadonna’s, de pastores en de bisschoppen, het Ommegangsbeeld, de muziekgroep en de vertegenwoordigers van de burgerlijke overheid.
In 2019 vergezellen gastmadonna´s uit Clinge, Hulst, Kwadendamme, Oudenaarde en Zwolle het Ommegangsbeeld. In de processie loopt ook een delegatie van de kapel van Onze-Lieve-Vrouw Lof uit Antwerpen mee, het gilde dat instaat voor het onderhoud van de Onze Lieve Vrouwekapel in de Antwerpse kathedraal.” Pastoor Verbeek is verheugd dat verschillende bisschoppen aan de Ommegang deelnemen. Dit jaar zijn dat bisschop Liesen van Breda, bisschop Van den Hout van Groningen-Leeuwarden en bisschop Wiertz, emeritus-bisschop van Roermond.
“De Bergenaar lijkt op de Maastrichtenaar”
De Maria Ommegang neemt een belangrijke plaats in binnen het Bergse gemeenschapsleven. “De Bergenaar lijkt op de Maastrichtenaar,” aldus Verbeek. “Hij houdt van stoet en spel. Onder impuls van een van de vroegere stadsprinsen, Jan van Giels, zijn er diverse figuren aan de Maria Ommegang toegevoegd.” Verbeek noemt met name de reuzen Christoffel en Goliath. Christoffel is een belangrijke middeleeuwse heilige. Zijn beeld siert de voorgeven van het Markiezenhof en in dit stadspaleis behoort de Christoffelschouw tot de markantste punten. In de Ommegang loopt ook de groep ‘Merck toch hoe sterk’. Dit jaar omgeven Canadese legerwagens de persoon van kapelaan Ooijens die ook in de stoet meeloopt.”
Toenemende belangstelling
“De belangstelling voor de Maria-ommegang neemt toe,” vertelt Verbeek. “Dit is te danken aan de verbeterde public relations. In vrijwel alle kerken van het bisdom hangen posters. Op de Markt hebben we ook 500 stoelen gereserveerd voor minder mobiele mensen. Er komt dit jaar ook een parochie uit Breda met de bus. Ook dat behoort tot de mogelijkheden.” Bij de gelegenheid van het 75-jarig bestaan verscheen een boek over de Maria Ommegang van de hand van de West-Brabantse journalist Ad Rooms. Hij interviewde mensen die een duidelijke band met de Maria Ommegang hebben. In dit boek wordt ook gesproken over de openstelling voor de Ommegang voor moslims en protestanten. Verbeek is daar geen tegenstander van. “Waarom niet? Op de Passiespelen in Tegelen vertolkt een moslim de rol van Jezus. De moslims kennen ook een verering voor Maria. Er doen al verschillende protestanten mee. Sommigen declameren bijbelse teksten. De Ommegang heeft zeker toekomst.”
(Foto: Dick Vermaas, Maria Ommegang Bergen op Zoom)
