Op dinsdagavond 28 januari 2025 hield het bisdom Breda een expertiseavond rondom het onderwerp ‘herbestemming kerkgebouwen’. Het is een actueel en veelbesproken onderwerp met meestal veel complexe vraagstukken. Maar intussen worden er goede inzichten en ervaringen opgedaan die tijd en soms ook geld kunnen besparen of opleveren. Tijdens de drukbezochte avond in Oudenbosch werden er drie casussen van herbestemming besproken.
Missionair, financieel gezond en duurzaam
De expertiseavond kwam voort uit de wens van parochiebesturen om kennis en best-practices uit te wisselen, zo vertelt Geerten Kok inleidend op het programma. Na de publicatie van de brochure ‘Kerkgebouwen in de missionaire parochie’ in 2024 en de informatieavonden die erop volgden, bleek er bij parochiebestuurders een grote behoefte te bestaan om expertise uit te wisselen met collega-bestuurders die voor dezelfde opdracht staan.
Alle parochies staan immers voor de taak om hun geloofsgemeenschap missionair te maken, financieel gezond en tegelijkertijd duurzaam te houden. Zij maken keuzes over welke richting zij opgaan met het pastorale beleid en met het gebouwenplan dat in het verlengde daarvan ligt. De realiteit is dat er de komende jaren voor veel kerken een nieuwe bestemming moet worden gezocht.
Primaire opdracht
Vicaris-generaal Norbert Schnell geeft in vogelvlucht een aantal highlights rondom het belang van missionaire leerlingen in de parochiegemeenschappen. “De tijd verandert, maar de oproep niet: ‘gaat uit en maakt allen tot mijn leerlingen’.” Schnell benadrukt dat de kerk de gemeenschap is rond Christus, die geleid wordt door de heilige Geest. Daarbij past het niet meer om grote uitgewerkte parochieplannen te gaan schrijven, maar om missionaire speerpunten te formuleren. “Het startpunt, ook als we nadenken over kerkgebouwen, is een heldere visie. Het gaat om de missie, de boodschap. Onze primaire opdracht is om het evangelie te verkondigen. Dat betekent erop uitgaan, dit geeft nieuwe energie.” De missionaire speerpunten geven richting bij het antwoord op de vraag welke gebouwen de parochie nodig heeft.
Spreek tijdig met iedereen
Ronald van Quekelberge, vicevoorzitter van de parochie Heilige Andreas neemt de aanwezigen mee in het parochiële gebouwenplan vanaf 2013. Chronologisch vertelt hij over de stappen die zijn gezet en hij doorloopt de verschillende bouwfases van de H. Johannes de Doperkerk in Sluis. De inzet was tot herbestemming te komen van het kerkgebouw met een eigen ruimte voor een kapel. En dat lukte. Met dank aan een bouwteam waarin een projectontwikkelaar, een aannemer, de gemeente en de parochie met bisdom vertegenwoordigd waren, konden vlot de nodige stappen worden gezet, vertelt Van Quekelberge.
Intussen heeft de parochie verdergaande keuzes gemaakt. De drie parochies in Zeeuws Vlaanderen hebben er voor gekozen om de zondagsviering alleen in de parochiekerk te vieren. De andere kerkgebouwen krijgen de status van ‘kapel’ en worden herbestemd. Tot het moment van herbestemming kunnen in die kerkgebouwen nog vieringen ‘door de week’ worden gehouden.
Onder het motto ‘Van Advent naar Advent’ zijn er in de Andreasparochie in elke kern (elf in totaal) avonden belegd waarin met alle werkgroepen in de kern werd gesproken over deze keuze. Van Quekelberge: “Spreek met iedereen, dus ook de PCI, de koren, de kosters, muziekgroepen, lectoren, liturgiegroepen, koffiegroepen, enzovoorts. Soms leidt dat tot de conclusie dat het plan aangepast moet worden.” Geerten Kok vult hem aan: “Tijdig in gesprek gaan is belangrijk. Leg tijdens informatieavonden op iedere locatie de vraag voor hoe het geloof hier op deze plek toch kan doorgaan wanneer de kerk gesloten is.”
Vier kerken, één project
Theo Snepvangers, penningmeester van de parochie Christus Koning (Zundert), deelt de leerpunten van parochie Christus Koning. Het project klinkt ambitieus: “vier kerken, één project”. In het gebouwenplan van de parochie is de Trudokerk in Zundert aangewezen als parochiekerk, en de andere vier kerken van de parochie worden herbestemd. De parochie heeft er voor gekozen die herbestemming in één project te realiseren. Zo konden de vier kernen gelijkwaardig worden behandeld, was een van de beweegredenen. In lijn met de ontwikkelingen van het missionair kerk-zijn, wilde de parochie tevens een bewuste keuze maken wat betreft de projectontwikkelaar: “iemand die goed bekend staat en persoonlijke betrokkenheid heeft.” Snepvangers legt uit dat er verschillende krachtenvelden spelen en dat communicatie en dialoog met inwoners en parochianen doorslaggevend zijn om draagvlak te kunnen toetsen, creëren en te behouden. “Zeg het ook als er even niets te melden is. Geen nieuws is ook nieuws. Zorg voor korte lijnen en snelheid in het proces.” Dat is volgens hem ook nodig als je rekening moet houden met een veranderende gemeenteraad in verkiezingstijd.
“Geld is geen probleem”
Het belang van goede communicatie klonk ook in de bijdrage van Piet Backx, vicevoorzitter van de parochie Onze Lieve Vrouw in het Woud. Hij startte zijn verhaal vanuit het perspectief van fondsenwerving. “Het klinkt gek, maar geld is geen probleem” hield hij de aanwezigen prikkelend maar gemeend voor. De ervaring uit Wouw leert dat investeren in een netwerk van ambassadeurs en kartrekkers helpt bij het vormen van draagvlak en financiële mogelijkheden. Backx: “Benadruk dat de gemeenschap verantwoordelijk is, niet het parochiebestuur.” Als voorbeeld laat hij een bewerkte foto zien van de Lambertuskerk, alsof de toren zo op het kerkplein kon vallen. “Dit is overduidelijk een trucage, maar de boodschap is duidelijk: dit willen we niet. De gemeenschap is aan zet.” Piet Backx vertelt ook over hoe belangrijk zorgvuldigheid is bij het creëren van draagvlak. “Besteed veel aandacht aan de voorbereiding van een informatieavond. Je verhaal moet wel 100% op orde zijn. Geef volledige openheid van zaken als kerkbezoek, het kostenplaatje en leg uit wat de betekenis is van een parochiekerk, sacramenten en het missionair kerk-zijn. Het gaat niet om het gebouw, maar om het geloof.”
Herbestemming kerkelijke kunst
Diaken Egbert Bornhijm sloot het inhoudelijke deel van de avond af met een toelichting op wat er met kerkelijke kunst en religieuze inventaris gebeurt wanneer het kerkgebouw gesloten wordt. Daarvoor gebruikte hij wat er in de brochure ‘Kerkgebouwen in de missionaire parochie’ staat als basis. Bornhijm geeft aan dat er een nieuw depot in Ulicoten is, waar overgebleven goederen naartoe kunnen. Nieuw is dat er een machtiging nodig is om goederen te kunnen aanleveren. Dit zorgt voor een extra borging in de procedures. Om verwarring rond eigenaarschap te voorkomen worden de goederen die naar het depot gaan eigendom van het bisdom.
Gedurende de avond was er een levendige onderlinge en plenaire uitwisseling waarbij aanwezigen vertelden dat het informatief en verhelderend was. Ook zijn er contacten gelegd voor verdere informatie-uitwisseling en afspraken. Kortom: een geslaagde avond.
- Download de brochure ‘Kerkgebouwen in de missionaire parochie’ (pdf)
Foto’s: Bisdom Breda
