Formeel was pastoor Lars Peetam van de Bredase parochie van de Heilige Familie al in 2019 tot doctor in de theologie gepromoveerd maar door allerlei oorzaken, waaronder de coronapandemie, is de feitelijke bevestiging van deze promotie uitgesteld tot januari 2021. Pastoor Peetam promoveert aan de Philosophisch-Theologische Hochschule van de Sociëteit van het Goddelijk Woord in Sankt Augustin. Zijn dissertatie gaat over de preken van de Nederlandse jezuïet Piet Penning de Vries (1928-1995).
Roeping
Met deze promotie sluit pastoor Peetam een traject van dertien jaar af. Lars Peetam vertelt kort hoe hij tot de keuze voor dit onderwerp gekomen is. Lars Peetam is in 1979 geboren in een gewoon katholiek gezin in het Noord-Hollandse dorp Assendelft. “Als kind dacht ik er nooit aan priester te worden,” verklaart hij. “Op de middelbare school kon ik moeilijk tot een keuze komen. Dat duurde tot het Paasfeest van 1996. Ik zat toen in onze dorpskerk en daar preekte een oudere priester. Toevalligerwijs waren mijn ouders bij hem getrouwd. Daarom had ik toch een soort speciale band met hem. De gloedvolle wijze waarop hij over de Verrijzenis van Jezus Christus sprak trof mij. Ik kan de inhoud van zijn preek niet navertellen maar ik was geraakt. Toen hij na de woorddienst van de ambo naar het altaar liep was het alsof hij door een lichtstraal liep. Ik kreeg het gevoel dat ik ook priester moest worden. Dat gevoel werd steeds sterker al verzette mijn ratio zich tegen mijn roeping. Ik heb contact gezocht met de toenmalige hulpbisschop van Haarlem, mgr. Punt, en ik heb met hem gesproken. Ik kreeg uitnodigingen voor oriëntatiedagen en kwam met rector Jan Hendriks, de huidige bisschop van het bisdom Haarlem-Amsterdam in aanraking. Meteen na het behalen van mijn VWO-diploma ben ik naar het grootseminarie van het Haarlemse bisdom gegaan.”
“Daar zette onder andere rector Hendriks mij op het spoor van Pater Penning de Vries. Ik vond het moeilijk om op stille dagen in stilte te bidden. Medestudenten en rector Hendriks adviseerden mij de preken en teksten van pater Penning te overwegen. Ik werd geraakt door zijn meditatieboeken. In zijn preken bracht hij het Evangelie echt tot leven. Ze vormden voor mij een hulp op weg naar het priesterschap en in mijn relatie tot de Heer. Na mijn wijding in 2005 benoemde de bisschop mij tot kapelaan in enkele Haarlemse parochies. Al voor mijn priesterwijding had ik de vraag verder te studeren. Het thema lag voor de hand. De eerste tijd na mijn wijding heb ik me volledig aan de parochie kunnen wijden. Daarna combineerde ik het studeren steeds met het werken in de parochie.”
Pater Penning de Vries
Lars Peetam schetst kort het belang van Pater Penning de Vries. “Ik denk dat hij in turbulente maatschappelijke en kerkelijke tijden de kunst verstond om kalmte te bewaren. Hij straalde een diepe vrede uit. Voor veel mensen is hij een baken geweest. De vraag rijst dan waaruit deze rust voortkwam. Volgens mij ging pater Penning de Vries steeds op zoek naar de bron om zo, in ignatiaanse zin, tot onderscheiding der geesten te komen. In zijn preken baseerde hij zich steeds op de letterlijke betekenis van de Schriftwoorden van die dag. Hij vroeg zich af wat deze betekenden binnen de context van het evangelie en die tijd. Zo bracht hij de werkelijke zin naar voren. Hij was zeker invloedrijk maar ondanks zijn letterlijk grote gestalte beheerste hij het beeld niet.” Lars wijst erop dat het grootseminarie Rolduc tot in het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw een landelijke uitstraling had. “Tot 1990 volgden ook priesterkandidaten van het bisdom Rotterdam op het grootseminarie Rolduc hun opleiding. Momenteel werken er ook rolduciens in andere Nederlandse en soms zelfs in Vlaamse bisdommen. De meerderheid van de residerende Nederlandse bisschoppen is gevormd op Rolduc. Onder hen bijvoorbeeld bisschop Liesen en kardinaal Eijk.”
“Ik denk dat hij in turbulente maatschappelijke en kerkelijke tijden de kunst verstond om kalmte te bewaren. Hij straalde een diepe vrede uit. Voor veel mensen is hij een baken geweest.
“Pater Penning preekte vooral vanuit de Heilige Schrift. Afhankelijk van de gelegenheid gebruikte hij andere bronnen. In mijn dissertatie maak ik een onderscheid tussen verschillende categorieën preken. Wanneer hij op het feest van een Ignatiaanse heilige preekt, put hij uit zijn eigen kennis of verwijst hij naar een brief of tekst van of over de heilige. Wanneer hij voorbeelden uit de actualiteit gebruikt gaat het hem om het ondersteunen van de boodschap van het Evangelie.” Pastoor Peetam ondersteunt dit met een voorbeeld. “Onder de preken bevond zich ook de kerstpreek van 1986. In deze kerstpreek noemt Penning de Vries verschillende televisieprogramma’s. We hebben gevonden dat deze programma’s op die avond juist voor de nachtmis werd uitgezonden. We weten niet waar pater Penning deze preek gehouden heeft. Pater Penning de Vries was weinig in parochiekerken te vinden. Hij was een geliefd retraitepredikant in kloosters. Hij bracht een groot deel van zijn leven op priesteropleidingen door. Als spirituaal van het grootseminarie Rolduc verzorgde hij daar tot 1982 wekelijks een homilie. Soms verwijst hij naar de politieke situatie. In een van zijn kerstpreken legt hij een verband tussen keizer Augustus enerzijds en Gorbatsjov en Reagan anderzijds. Zij onderhandelden toen over de beperking van kernwapens. Hij greep deze gesprekken aan om te laten zien hoe het leven van gewone mensen bepaald wordt door de machthebbers van deze wereld. Deze menselijke geschiedenis weerhoudt God er niet van onze geschiedenis binnen te treden. Dat is dan het eigenlijke nieuwsfeit.”
Hij maakt de gelovigen bewust van hun geloof en van hun uitverkiezing. De gelovigen zijn geroepen hun geloof niet voor zichzelf te houden maar hiervan te getuigen in woord en daad. Zo worden zij missionair.
“Pater Penning kaderde zijn preken binnen de liturgie, in de lijn van het Tweede Vaticaans Concilie,” aldus Peetam. “De homilie is dan ook bestemd voor de gelovigen, degenen die in het geloofsgeheim zijn ingewijd. Bij pater Penning heeft de preek een mystagogisch oogmerk. Hij maakt de gelovigen bewust van hun geloof en van hun uitverkiezing. De gelovigen zijn geroepen hun geloof niet voor zichzelf te houden maar hiervan te getuigen in woord en daad. Zo worden zij missionair.”
Voor Lars Peetam betekent het schrijven van dit proefschrift niet het einde van zijn wetenschappelijke werk. “Ik overweeg om aan de hand van het proefschrift een update te schrijven over dat deel dat over de homiletiek gaat. Dat zal in het Nederlands verschijnen.”
Het ruim 700 pagina’s tellende proefschrift van pastoor Lars Peetam
