Bij vluchtelingen denken de meeste mensen aan moslims. Minder bekend is dat onder hen zich veel christenen bevinden die een beroep doen op katholieke parochies. Daarom organiseerde het Sint Franciscuscentrum op donderdag 21 januari 2016 in het bisdomkantoor een avond over de achtergronden van christelijke vluchtelingen. Leo van Leijsen van de Katholieke Vereniging van Oecumene verzorgde de inleiding.
De avond was in zekere zin een vervolg op de VPV-dag van 5 november 2015. Toen rees de vraag naar voorlichting over de omgang met christelijke vluchtelingen in onze parochies. Van Leijsen ging met name in op de achtergrond van vluchtelingen uit het Midden-Oosten en Eritrea. Zij behoren meestal tot de orthodoxe en oriëntaalse kerken.
Volgens Van Leijsen staat voor de meeste christenen uit het Midden-Oosten hun identiteit als christen voorop. Zij zoeken meestal zelf contact met de parochie. Binnen een parochie kunnen activiteiten georganiseerd worden om hen te onthalen. Te denken valt aan een gezamenlijke maaltijd met parochianen. Men kan hen wijzen op geloofsgemeenschappen van hun eigen Kerk. Het is aan de vluchtelingen zelf om met deze contact te leggen. De orthodoxe en oriëntaalse christenen delen hetzelfde geloof in de eucharistie. Er is dan ook geen bezwaar als zij in onze parochies te communie gaan.
Ontstaan van verschillende christelijke tradities
Op de avond liet Van Leijsen via liturgische muziek iets proeven van de sfeer. Hij presenteerde helder en overzichtelijk de geschiedenis van de verschillende groepen. Hiervoor ging hij terug naar de vroege kerkgeschiedenis. Het christendom in deze regio is zeer oud. In Syrië bevonden zich in de eerste eeuw al christenen.
Het ontstaan van de verschillende christelijke tradities in deze regio is te verklaren door theologische en politieke ontwikkelingen in de vijfde eeuw. In 431 en 451 deden oecumenische concilies in Ephese (431) en Chalcedon (451) dogmatische uitspraken over de persoon van Jezus Christus. Deze werden niet door alle christenen aanvaard. In 431 scheidden de Nestorianen zich af. Momenteel vormen zij de apostolische Kerk van het Oosten (de Assyriërs). In 451 splitsten de Ethiopiërs, de kopten, de Armeniërs en de Syriërs zich af. Deze kerken belijden dat Jezus één natuur heeft, de goddelijke. In 681 veroordeelde het Tweede concilie van Constantinopel het monotheletisme, de leer dat Jezus Christus één wil heeft, de goddelijke. Deze veroordeling leidde tot de afscheiding van een groep christenen in Libanon, de maronieten.
In 1054 gingen de rooms-katholieken en de Grieks-Orthodoxe kerken uit elkaar. In de eeuwen na de kruistochten verzoenden sommige groepen zoals de maronieten zich met de Kerk van Rome.
Syrië: veel christenen ontvluchten het land
Van Leijsen behandelde de politieke situatie in de landen waar vluchtelingen vandaan komen. Syrië is vanouds een tolerant land. Vanaf de jaren zeventig wordt het land geregeerd door de familie Assad. Deze familie behoort tot de alewitische minderheid. Onder het bewind van deze clan verwerd Syrië tot een dictatuur. Onder Assad is Syrië een seculiere staat. Van Leijsen weerlegde de opvatting dat alle christenen pro-Assad zijn. Toen in 2011 een opstand uitbrak, kozen sommige christenen de zijde van de gematigde rebellen. De meeste christenen zijn voor Assad, omdat ze angstiger zijn voor de verandering van het regime dan voor Assad. Veel christenen ontvluchten het land. In Syrië is ongeveer 10% van de bevolking christen. De Grieks-orthodoxen vormen de grootste groep.
Irak: vlucht naar Koerdisch gebied en neiging tot vertrek
Irak is de bakermat van het Oost-Syrisch of Assyrisch christendom. Het christendom is er jonger dan in Syrië. Tot aan de Golfoorlog (1990) kenden de christenen relatief veel vrijheid. Saddam Hoessein was lid van de Baath-partij die een seculiere samenleving voorstond. In Irak was de met Rome verbonden Chaldeeuwse kerk groter dan de Apostolische Kerk van het Oosten. De verhoudingen tussen beide gemeenschappen zijn momenteel goed. Na de val van Saddam Hoessein in 2003 verslechterde de positie van de christenen. Momenteel is een deel van Irak in handen van ISIS. Juist in dat deel (met name Mosoel en ongeving) woonden veel christenen. Velen zijn naar het noorden gevlucht. Onder het Koerdisch regime zijn ze het beste af. Er is hier ook onder christenen een neiging te vertrekken. Een aantal kerkelijke leiders wil dat ze blijven en bijdragen aan de opbouw van de Kerk. Andere menen dat het christendom in Irak een aflopende zaak is.
Eritrea: erkenning godsdiensten maar ook onderdrukking
Het christendom in Eritrea heeft een heel ander karakter. Eritrea is oorspronkelijk de kustrook van Ethiopië. Missionarissen uit Syrië hebben hier het christendom gebracht. Vanaf de zevende eeuw is de kuststrook geïslamiseerd. Momenteel is de grootste helft van de bevolking christen, verdeeld over verschillende kerkgenootschappen. Tot 1993 hoorde Eritrea bij Ethiopië. Vanaf 1993 is het land onafhankelijk. Dit heeft ook gevolgen voor de Kerk. Sinds 1993 is deze onafhankelijk van de Ethiopische moederkerk. De meeste christenen in Eritrea behoren tot deze Kerk die ook wel de Tewahedo-kerk wordt genoemd, omdat ze de eenheid van de goddelijke en menselijke natuur in Jezus Christus benadrukt. In haar leven en liturgie komen joodse, syrische en Afrikaanse elementen samen. Het is een vrome traditie.
Het regime erkent vier godsdiensten. Dit zijn de islam, de Eritrees-orthodoxe Kerk, de Rooms-Katholieke Kerk en het Lutheranisme. Het regime tolereert geen andere vormen van christendom. Daarom rangschikt een organisatie als Open Doors Eritrea in de top van landen waar christenen vervolgd worden. Veel christenen vertrekken vanwege politieke onderdrukking, de armoede, de militaire dienstplicht welke jaren duurt en de religieuze onderdrukking. De katholieke Kerk laat wel een kritisch geluid horen. Sinds 1 januari 2015 is er in Eritrea een eigen katholieke kerkprovincie die bestaat uit een aartsbisdom met drie suffragaan-bisdommen.
Van Leijsen onderscheidde acht christelijke tradities in het Midden-Oosten en de hoorn van Afrika:
- de Oost-Syrische kerken (De Kerk van het Oosten en de chaldeeuws-katholieke Kerk)
- De West-Syrische Kerken (Syrisch-Orthodox, Syrisch-katholiek, Syrisch-protestant)
- De Maronietische Kerk
- De Byzantijnse Kerken (Grieks-orthodox en Grieks-Katholiek)
- De Armeense Kerken (waaronder de Armeens-apostolische kerk, de armeens-katholieke Kerk en de Armeens-evangelische)
- De Koptische kerken (Koptisch-Orthodox, koptisch-katholiek, koptisch-evangelisch)
- De Ethiopische Kerken (Ethiopisch-Orthodox, Eritrees-Orthodox, Ethiopisch katholiek, Eritrees-Katholiek, Koptisch-evangelisch)
- Westerse kerken (Latijns-Katholiek, Nationale Evangelische Synode van Libanon en Syrië)
De Koptische en Ethiopische Kerken zijn enkel vertegenwoordigd in de Hoorn van Afrika. De andere (uitgezonderd de Westerse kerken) in het Midden-Oosten. Van Leijsen maakte duidelijk dat het bij de koptische en Ethiopische kerken om onderscheiden gemeenschappen gaat. De Ethiopische Kerk is ontstaan door missionering vanuit Syrië, terwijl de kopten hun wortels in Egypte hebben.
