Pater Wil Brand zit midden tussen de papieren in het maristenklooster te Hulst. Hij is druk bezig het archief van de Nederlandse maristen te ordenen. Niet van de provincie? “Feitelijk is het wel het archief van de vroegere provincie, maar de Nederlandse maristen maken tegenwoordig deel uit van de provincie Europa.” Dit antwoord karakteriseert de nauwkeurigheid van de archivaris. De marist pater Wil Brand nam op 21 september 2017 definitief afscheid als archivaris van het Bisdom Breda. Tegelijkertijd beëindigt hij zijn werkzaamheden als voorzitter van de Diocesane Commissie voor Kerkelijk Kunstbezit.
Maristen in het bisdom Breda
Als archivaris van de Nederlandse maristen blijft hij zijn passie trouw. Het archief van het Bisdom Breda is ouder dan dat van de maristen: “Het bisdomarchief bezit onder andere documenten uit de zestiende eeuw,” meldt pater Brand. “De maristen zijn in het begin van de negentiende eeuw gesticht door de Franse priester Jean-Claude Colin. Ten gevolge van de anticlericale wetgeving onteigende de Franse staat in het begin van de twintigste eeuw de huizen van de maristen en moesten ze elders een plaats zoeken. De maristen kwamen onder andere terecht in België. Daar werd hun huis te klein. De congregatie zocht ruimte in Nederland en kwam in 1910 in Hulst terecht. Uit deze periode dateren de oudste archiefstukken.”
“Aanvankelijk verzette bisschop Leijten zich tegen hun komst maar na bemiddeling door de Hulster bankdirecteur Van Waesberghe mochten de maristen zich in Hulst vestigen. In 1911 kwamen de eerste maristen in Hulst terecht. Daar was het kleinseminarie gevestigd.” “Momenteel telt de congregatie in Nederland 22 leden. Enkele Nederlandse maristen werken nog in het buitenland.” In december wordt een jonge Nederlandse marist, Tom Kouijzer uit Zeeuws-Vlaanderen, tot diaken gewijd. “Deze genoot een internationale vorming,” aldus Brand. “Hij is een echte wereldburger, iets wat ik nooit geweest ben.”
Pater Brand nam afscheid op Bovendonk tijdens een personeelsdag van bisdommedewerkers. (Foto: Bisdom Breda)
Kerkelijke loopbaan
Het leven van pater Brand speelt zich grotendeels af in het Bredase bisdom. Pater Brand is in 1940 geboren te Hulst. Daar ging hij in 1952 bij de maristen naar het kleinseminarie. Hij deed zijn noviciaat in Glanerburg en het scholasticaat (grootseminarie) in Lievelde. In 1965 wijdde mgr. Hendriksen, de toenmalige hulpbisschop van Utrecht hem in de basiliek van Hulst tot priester.
“In het begin van mijn loopbaan volgde ik colleges kerkgeschiedenis aan de theologische faculteit van de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Tegelijkertijd vervulde ik assistenties in Ewijk. Al na twee jaar ben ik gaan werken in de Paulusparochie in Bergen op Zoom. In 1968 fuseerde deze parochie met de Onze Lieve Vrouw van Lourdesparochie. Ik functioneerde daar in een team van maristen.” In 1974 verhuisde pater Brand naar de Laurentiusparochie in Dongen. Daar is hij tot 2005 pastoor geweest.
In 1973 begon Wil Brand ook als archivaris op het Bisdom Breda, aanvankelijk voor één dag. Toen hij pastoor werd, werd dit verminderd tot één middag in de week. “Van huis uit had ik belangstelling voor geschiedenis,” vertelt hij. “Mijn vader en mijn beide broers deden veel historisch onderzoek naar de geschiedenis van Hulst en omgeving. Na mijn wijding vroeg ik me af wat ik verder nog kon. Uit onderzoek bleek dat ik geschikt was voor archivaris. Ik heb in de tijd dat ik kapelaan in Bergen op Zoom was de Rijksarchiefschool gevolgd. Deze was gevestigd in Den Haag maar de plaats van samenkomst was Utrecht. In september 1973 heb ik mijn diploma voor middelbaar archiefambtenaar gehaald en een maand later kon ik op het bisdom beginnen.” Pater Brand behaalde in 1981 zijn doctoraal examen in de theologie met als specialisatie kerkgeschiedenis aan de Theologische Faculteit van Tilburg. Hij studeerde af bij professor Bornewasser.
Parochies voor 1853
Pater Brand hield zich voornamelijk bezig met het oud archief van het Bisdom Breda. Hij maakte inventarissen van de gedeponeerde archieven van het bisdom Antwerpen, Haarlem, ‘s-Hertogenbosch en Gent. Deze archieven bevatten belangrijke informatie over de parochies van bisdom Breda voordat deze tot het bisdom Breda behoorden. Pater Brand maakt hierbij één aantekening. “De stukken van het bisdom Gent berusten nog steeds in Gent. Het Bisdom Breda ontving wel fotokopieën, zodat het materiaal wel voor ons beschikbaar is.”
Het Bisdom Breda heeft dit deel van het diocesaan archief en het archief van het grootseminarie Bovendonk aan het gemeentearchief van Breda overgedragen. Op het bisdomkantoor bevinden zich nog het lopend archief van de laatste vijftig jaar en het archief van het kleinseminarie Ypelaar.
Naast zijn taken in het pastoraat en het archief verrichtte pater Brand wetenschappelijk onderzoek. Hij publiceerde onder andere in het Jaarboek van de Oudheidkundige Kring de Vier Ambachten te Hulst (1974-1975) een artikel over Minderbroeders te Hulst (1458-1646), een geschiedenis van de H. Laurentiusparochie in Dongen (1987) en werkte mee in het kader van het 150-jarig bestaan van het bisdom mee aan Gaandeweg aaneengesmeed, een overzichtswerk over de geschiedenis van het Bisdom Breda.
De beslissing om te stoppen
“De beslissing om met de werkzaamheden op het bisdom Breda te stoppen is in goed overleg genomen,” zegt pater Brand. “Als de busverbinding tussen Hulst en Breda niet zo goed was geweest, was ik waarschijnlijk eerder gestopt. Buiten het archiefwerk voor de maristen ben ik ook betrokken bij rondleidingen in de H. Willibrordusbasiliek meestal met betrekking tot de librije. Ik heb altijd met veel plezier bij het Bisdom Breda gewerkt en ga in een goede verstandhouding weg.”
Diaken Frank van Gerven volgt pater Brand als archivaris van het bisdom op.
