In de afgelopen periode werden een drietal verdiepingsbijeenkomsten gehouden die in het teken stonden van de figuur van Sint Bernardus van Clairvaux die leefde van 1090-1153. Diaken Egbert Bornhijm bezocht de bijeenkomsten die werden verzorgd door pater Guerric Aerden OCSO, abt Guido Van Belle OCSO en bisschop Lode van Hecke OCSO.
De inleiders waren allen goed bekend met literatuur die Sint Bernardus ons heeft achter gelaten. Zij zelf stonden als monnik in dezelfde monastieke traditie van Bernardus: de orde van de cisterciënzers. In dit artikel probeer ik enkele lijnen uit hun verhalen over te zetten naar onze tijd en ze relevant te laten zijn voor onze eigen zowel gelovige als kerkelijke ontwikkeling in het bisdom Breda die onder leiding van onze bisschop Liesen de weg is ingeslagen van de beweging van de Missionaire Parochie.
De aanklager
Bernardus van Clairvaux was een van de meest invloedrijke figuren in de twaalfde eeuw. Hij wordt vaak gezien als een aanklager, die met zijn scherpe pen en vurige preken misstanden in kerk en wereld aan de kaak stelde. Een voorbeeld daarvan was zijn geschrift tegen het benedictijner klooster van Cluny dat beroemd was om zijn enorme afmetingen, zijn rijke versiering en zijn grootse liturgie. Bernardus klacht was dat uiterlijk vertoon niet alleen de monniken maar ook de ‘gewone’ gelovigen afhield van soberheid, arm met de armen te zijn en van een leven dat zou leiden tot inkeer, tot een innerlijke ervaring met Christus.
In onze tijd zou eenzelfde klacht gericht tot kerk en wereld niet misstaan. In ons deel van de wereld heeft toegenomen welvaart veel goeds gebracht en kunnen we ons door de toegenomen rijkdom veel uiterlijke bezittingen permitteren. Tegelijkertijd heeft dat ons doen afkeren van de armen in onze eigen maatschappij en de lasten van deze consumptie vooral gelegd bij de zogenaamde Derde Wereldlanden, zoals ook paus Franciscus aangeeft in Laudato Si. In Nederland zegt meer dan helft van de inwoners niet meer te geloven in een persoonlijke God; rust en stilte om tot inkeer te komen is soms ook in de kerk vervangen door evenement en schouwspel.
De leraar
In de missionaire parochie zoeken we net als bij Bernardus de uiterlijke verleidingen van het leven te weerstaan omwille van een grotere innerlijke band met God. Het vraagt van ons een bekering, de bereidheid om ons te laten omvormen. Dat begint met een grotere toeleg op het gebed en in het samen bijeen zijn rond het woord van de H. Schrift (bijvoorbeeld in de Lectio Divina). Bernardus is er van overtuigd dat in het proeven van het Woord (nu met een hoofdletter om dat de persoon van God ons naderbij komt) we tot een ommekeer (transformatie) van het hart kunnen komen. Dat vraagt wel van ons een vrijwillige instemming (onze vrijheid) om God in ons leven toe te laten of beter gezegd het goddelijke dat in ieder van ons aanwezig is (geschapen naar het beeld van God) meer te laten oplichten.
Als we het in de missionaire parochie hebben over leerling zijn van Christus zouden we ook hier Bernardus kunnen volgen. Het betekent dat we steeds meer kunnen toegroeien in de gelijkvormigheid met Christus in zo verre we niet alleen zijn moreel kompas volgen maar ook ons dieper weten te verbinden met Hem en meer uit Hem gaan leven. Bernardus spreekt in dat geval over de goddelijke genade die ons ten deel valt.
De vader
Als kritiek op de beweging van de missionaire parochie horen we vaak dat het er op lijkt dat de vernieuwing die in gang wordt gezet de bestaande gelovigen en mensen die we in onze kerkvieringen aan treffen er minder toe doen omwille van de nieuwe, jonge en bekeerde mensen. Gevreesd wordt voor een zogenaamde heilige restkerk van ‘ware’ gelovigen. Maar ook hier kunnen we in de leer bij Bernardus. Als abt (afgeleid van abba, vader) van zijn klooster was van hem bekend hoe hij met heel veel zorg zijn broeders omringde, als een vader voor zijn kinderen. Dus niet als een strenge opvoeder maar als een liefdevolle begeleider die luisterend zijn kinderen dat meegaf dat nodig was voor hun ontwikkeling.
Deze wijsheid had alles te maken met zijn opvatting hoe een mens kan komen tot de ervaring van de liefde van God; Gods liefde te smaken, te proeven. Dat gebeurt niet in slaafse onderdanigheid waar God telkens iets van mij vraagt maar waar ik nooit precies zal weten of ik het goed doe of niet. Dat maakt een mens onvrij en gaat in tegen het gegeven dat ieders vrijheid door God geschonken is. In de angstige mens is er ook geen verandering , geen groei in de liefde want hij durft zichzelf niet te vertrouwen, laat staan God.
Te bewegen naar de liefde van God gebeurt ook niet als het eigen belang voorop blijft staan. “God, ik wil wel geloven maar daar moet U ook iets voor doen”. Het zijn de woorden van een handelaar die het met God op een akkoordje wil gooien om er zelf beter van te worden. Of God als een verzekering wil afsluiten om de wisselvalligheden van het leven van zich af te houden. Noch de slaaf noch de handelaar, hoe menselijk ook zullen de liefde van God kunnen smaken. Voor Bernardus was echte liefde onbaatzuchtig en zoekt ze geen beloning buiten zichzelf. De omvorming, de bekering van het hart laat zich dus niet dwingen, God geeft zichzelf in de mate waarin wij ons ook durven geven.
Gebed van Bernardus
Ten slotte wil ik afsluiten met een gebed van Sint Bernardus wat het bovenstaande kernachtig samenvat en waarbij we, in alle vrijheid ons overgeven aan de Heer.
“Heer, mijn God, waarom neemt U mijn zonde niet weg, ja waarom verwijdert U mijn ongerechtigheid niet? Ik wil de zware bepakking van mijn eigen wil afleggen en onder de lichte last van de liefde op adem komen. Geen dwang van slaafse angst meer voor mij, niet langer de verleidelijke begeerte van de handelaar, nee, ik wil geleid worden door uw Geest, de geest van vrijheid waardoor uw kinderen worden geleid en die aan mijn geest het getuigenis geeft dat ook ik één van uw kinderen ben. Zolang ik maar dezelfde wet heb als U en ik in deze wereld ben zoals U dat bent.”
Ik dank de verschillende inleiders: bisschop Lode van Hecke OCSO, abt Guido Van Belle OCSO en pater Guerric Aerden OCSO voor hun zeer leerzame inzichten over Sint Bernardus waarop dit artikel gebaseerd is.
- Van 23 tot en met 28 2023 vindt de bisdombedevaart “in de voetsporen van Sint Bernardus” plaats. Bekijk voor meer informatie de themapagina voor de bedevaart.
